Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ) geniş perspektivlər və hədsiz imkanlar ölkəsidir. ABŞ təhsil sistemi dünyanın ən qabaqcıl tələblərinə cavab verən, texniki və elmi bazasının unikallığı ilə seçilən və analoqu olmayan bir sistemə çevrilib. Nüfuzlu təhsil müəssisələri dünyanın hər yerindən minlərlə şagird və tələbəni, eləcə də alimləri bu ölkəyə cəlb edir. Məhz yüksək keyfiyyətinə görə dünyada ən bahalı təhsil də məhz ABŞ-dadır. ABŞ-da tarixi, iqtisadi və sosial amillərin təsiri altında formalaşmış müasir təhsil sistemi özünəməxsusluğu ilə seçilir. Burada dövlətin vahid təhsil sistemi yoxdur. Hər ştat təhsilin strukturunu müstəqil şəkildə müəyyən etmək hüququna malikdir.
Digər ölkələrlə müqayisədə Amerika məktəbləri daha demokratik olmaları ilə fərqlənir. Dövlətə məxsus məktəblərlə yanaşı, ABŞ-da kilsə və özəl təhsil müəssisələri də mövcuddur. Kilsə məktəbləri dini təşkilatlar tərəfindən maliyyələşir və buradakı təlim-tərbiyə işləri dini ruhda aparılır. Özəl məktəblərdə isə təhsil bahalı olduğundan burada, adətən imkanlı ailələrin övladları təhsil alırlar.
Uşaq bağçalarını başa vuran uşaqların təxminən 99 faizi məktəblərə daxil olurlar (6 yaşdan 13 yaşadək). Onların 94 faizi təhsillərini 18 yaşadək davam etdirirlər. 18-24 yaş arası gənclərin 29 faizi isə kollec və universitetlərə qəbul olurlar. ABŞ-da universitet və ya kolleclərə daxil olmazdan əvvəl 12 illik ibtidai və orta məktəb təhsilini başa vurmaq əsas tələblərdən biridir.
ABŞ-da 3 cür Orta Məktəb vardır:
Dövlət Məktəbi:
Dövlət Məktəbləri vergi ödəyicilərinin hesabına maliyyələşdirilir və təhsil adətən pulsuzdur. Siz burada təhsil alaraq, sizə öz evlərinin qapısını və ürəklərini açmış, sizi otaq yemək və evlə təmin etmək istəyən xüsusi seçilmiş ailələrdə yaşayacaqsınız. Siz burada ailə üzvlərinin bir-birinə olan münasibətini və onların həyat tərzini yaxından müşahidə edəcəksiniz. Məktəbdə ingilis dili, tarix, riyaziyyat kimi yalnız akademik fənnlər deyil, digər fənnləri də öyrənəcksiniz. Orta məktəbi yaxşı qiymətlərlə bitirdikdən sonra məktəb əcnəbi şagirdlərə orta məktəb attestatı verəcək.
Özəl Məktəb:
Özəl Məktəblər özəl qurumlar tərəfindən maliyyələşir. Bu Məktəblərdə təhsil alaraq, Amerikan ailəsində yaşayacaqsınız. Özəl məktəb Dövlət məktəbindən çox fərqlidir və dövlət orqanları ilə əlaqəsi yoxdur.
Özəl Bağlı Məktəb (Boarding School)
Özəl bağlı məktəbdə təhsil alaraq, Məktəbin Yataqxanasında yaşayacaqsınız.
Qəbul şərtləri:
Ərizəçilər İngilis dili bacarıqlarını nümayiş etdirmək üçün hərtərəfli İngilis dili sınağından keçməli, Esse yazmalı və müsahibələrdə iştirak etməlidirlər.
Amerika Birləşmiş Ştatlarında Orta məktəb sistemi (high school):
Təhsil müddəti 3 ildir (X-XII siniflər). Əsas fənlərə riyaziyyat (2 il), ingilis dili (4 il), təbiət elmləri (2 il) və sosial elmlər (3 il) daxildir.
Orta məktəbdə qiymətləndirmə sistemi ingilis əlifbasının A, B, C, D, F hərfləri ilə aparılır. Ortaqiymətin müəyyən edilməsi üçün hərflərə uyğun ballardan (A=4, B=3, C=2, D=1 və F= 0) istifadə olunur.
C-dən yuxarı qiymətlər yaxşı qiymətlər hesab edilir. Təhsilin davam etdirilməsi üçün tədrisin sonunda B və ya A qiymətləri alınmalıdır.
D – biliyin orta səviyyədən aşağı olduğunu, F isə qeyri-qənaətbəxş nəticə və ya tədris materialının tamamilə öyrənilməməsi deməkdir.
Əsas fənlər 20-30 ixtisaslaşmış kurslara bölünür. Məsələn, ingilis dilinə Amerika ədəbiyyatı və ədəbi yaradıcılıq daxil edilir. Məqbul qiymət almaq üçün müasir yazıçıların yaradıcılığı və ya jurnalistika sahəsindən də imtahan vermək mümkündür.
Stimul Böyük Britaniya və Skandinaviya ölkələrində orta məktəblərə qəbullar təklif edir.
Orta məktəblərə qəbulla bağlı bizə müraciət edə bilərsiniz.
Böyük Britaniyada Məktəblər
İngiltərədə, Uelsdə və Şotlandiyada hər bir uşaq 5-16, Şimali İrlandiyada isə 4-16 yaş arasında icbari təhsilə cəlb olunur. Ölkədə qarışıq məktəblərlə yanaşı, oğlan və ya qızlar üçün ayrıca təhsil ocaqları da mövcuddur. İngiltərə, Uels və Şimali İrlandiyadan fərqli olaraq Şotlandiyada 7 illik ibtidai və 4 illik icbari orta təhsildən sonra şagirdlərdən Təhsil Şəhadətnaməsi almaq üçün imtahan götürülür. Bu şəhadətnamə Birləşmiş Krallıq daxilində tanınır və Ümumi Təhsil üzrə Şəhadətnamənin A səviyyəsi ilə eyni qüvvəyə malik olaraq universitetə qəbul imkanı verir.
Birləşmiş Krallıqda dövlət məktəbləri 3 qrupa bölünür:
– yerli təhsil orqanları tərəfindən idarə olunan və maliyyələşdirilən ərazi məktəbləri;
– əsasən dini təriqətlər tərəfindən açılmış könüllü məktəblər;
– özünü idarə edən və qrantlar hesabına maliyyələşdirilən məktəblər
Ümumi orta təhsil
Birləşmiş Krallıqda məktəblilər icbari orta təhsili 16, tam orta təhsili isə 18 yaşda başa vururlar. Ümumtəhsil məktəbləri – gimnaziya, lisey, kollec və peşə liseyləri ən yüksək maddi-texniki bazaya malikdir. Tədris prosesində kompüter texnologiyalarından geniş istifadə olunur.
Ölkədə orta məktəb yaşlı uşaqların təxminən 90 faizi icbari təhsilə cəlb olunub. Bu məktəblərə şagirdlər bacarıq və hazırlıq səviyyələri yoxlanılmadan qəbul edilirlər.
16 yaşından etibarən şagirdlər təhsillərini altıillik kollec və ya peşə məktəblərində də davam etdirə bilərlər. Hər iki halda spesifik peşə, yaxud tətbiqi fənlərlə yanaşı, ümumi təhsil kursu da keçilir. İngiltərə və Uelsdə 15 texnoloji kollec fəaliyyət göstərir. Dövlət 200-dən çox orta məktəbdə texnoloji ixtisaslaşmaya yardım edir. Bu məktəblər texnoloji təhsili inkişaf etdirmək üçün qrant alırlar.
Orta məktəblər hər il valideynlərə övladının tədris nailiyyətləri haqqında məlumat verməlidir. Məktəb müfəttişi hər hansı bir tədris ocağında aşağı səviyyədə təhsil verildiyini müəyyən etdikdə, yerli təhsil orqanları məktəbin özünüidarəetmə qurumunun sədrini dəyişir.
Özəl məktəblər Təhsil Nazirliyində qeydiyyatdan keçir və açıq rəqabət şəraitində fəaliyyət göstərirlər. Ölkədə mövcud olan 2500-ə yaxın özəl məktəbdə ümumi şagirdlərin təxminən 7 faizi təhsil alır. Özəl məktəblərdə təhsil pulludur. Bu təhsil müəssisələrində aztəminatlı ailələrdən olan şagirdlərə təqaüd verilir. Belə tədris ocaqları, adətən uşaq bağçalarını, ümumtəhsil və orta məktəbləri özündə birləşdirən komplekslər kimi fəaliyyət göstərir.
Dövlət məktəblərində müəllimləri yerli təhsil orqanı və ya məktəbin özünüidarəetmə qurumu təyin edir. Müəllimlərin ixtisasları Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq olunmalıdır. İngiltərə və Uelsdə həyata keçirilən islahatlara əsasən, məktəblər müəllimlərin ilkin hazırlanmasında daha fəal rol oynayırlar. Belə ki, məktəblər tələbələrin praktiki hazırlığı, onların səviyyələrinin qiymətləndirilməsində yaxından iştirak edirlər.
Təhsildə Standartları müəyyən edən Müstəqil Qurum (OFSTED) Təhsil Nazirliyinə məktəb təhsilinin keyfiyyəti, standartlar və təhsilin effektivliyi haqda vaxtaşırı xəbər verir. Hər bir məktəb müstəqil müfəttişlər qrupu tərəfindən yoxlanılır. Yoxlama qrupuna təhsil mütəxəssisləri ilə bərabər, valideynlər də daxil edilir. Yoxlamanın nəticələri haqda valideynlərə məlumat verilir. Yekun nəticələrə müvafiq olaraq məktəbə rəhbərlik edən qurumlar perspektiv planlarını hazırlayır və valideynləri gələcək fəaliyyətləri barədə məlumatlandırırlar.
Böyük Britaniyanın Milli Kurikulumu 1992-ci ildə qəbul edilib və dövlət məktəblərində təhsil alan şagirdlər 16 yaşına kimi bu kurikulum əsasında dərs keçirlər. 2008-ci ildən qərara alınıb ki, 2013-cü ildə 17, 2015-ci ildə isə 18 yaşlı şagirdlərə Milli Kurikulum tətbiq olunsun. Özəl məktəblər isə Milli Kurikulumu tətbiq etməyə məcbur deyillər.
Milli Kurikulumda ingilis dili (Uels dilində tədris aparılan məktəblərdə Uels dili), riyaziyyat, təbiət elmləri, dizayn və texnologiya, informasiya və kommunikasiya texnologiyası, tarix, coğrafiya, xarici dillər, musiqi, incəsənət və fiziki tərbiyə fənləri əsas yer tutur. Bunlarla yanaşı, bir sıra digər icbari fənlər də mövcuddur ki, bu sıraya da dini fənləri aid etmək olar.
Şimali İrlandiyada da oxşar proqram tətbiq olunur. Lakin məktəblər şagirdlərin fərdi tələblərini, şəraiti nəzərə alaraq kurikuluma əlavə elementlər daxil edə bilərlər.
İcbari orta təhsili başa vuran şagirdlər Orta Təhsil üzrə Ümumi Şəhadətnamə imtahanı verirlər. Bu imtahan hər fənn (10-a yaxın) üzrə verilir və müstəqil imtahan eksperti tərəfindən qiymətləndirilir. Orta Təhsil üzrə Ümumi Şəhadətnamə imtahanından uğurla keçən şagirdlər tam orta təhsil ala, yaxud da peşə və texniki kolleclərdə müəyyən ixtisasa yiyələnə bilərlər.
Şagirdlər tam orta məktəbdə bir il təhsil aldıqdan sonra AS səviyyəsini (Advanced Subsidiary Level) əldə etmək üçün yenidən imtahan verirlər. Tam orta təhsilini başa vuran şagirdlər isə universitetlərə qəbul olunmaq üçün ən yüksək mərhələ sayılan A-Level adlandırılan imtahanda iştirak edirlər.
